Α΄Εισαγωγή : Τον φετινό εορτασμό της Παγκόσμιας ημέρας Νερού επιλέξαμε να τον αφιερώσουμε στο μείζον αλλά (μάλλον) υποτιμημένο για τη χώρα μας πρόβλημα της Συλλογικής Διαχείρισης του ΑΡΔΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ με επικέντρωση στους αντίστοιχους οργανισμούς (ΓΟΕΒ, ΤΟΕΒ) που έχουν την ευθύνη αυτή και φέτος συμπληρώνονται 60 ολόκληρα χρόνια από το ιδρυτικό τους θεσμικό πλαίσιο.

Είναι ευρέως γνωστό ότι στην Ελλάδα με το ημίξηρο κλίμα της και την ανορθολογική και χαμηλής αποδοτικότητας Διαχείριση του νερού, η κατανάλωση αρδευτικού νερού ανέρχεται πρακτικά σε ποσοστά πάνω από 80% . Ειδικά στη Θεσσαλία (ίσως και σε άλλες περιοχές) ανάλογα και με τις πληθυσμιακές συγκεντρώσεις και την ανάπτυξη κατά περιοχή του πρωτογενούς τομέα, το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 90% του συνόλου. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι το αρδευτικό νερό συχνά και κατά την διαδικασία μεταφοράς του (με τους ανοικτούς αγωγούς – στραγγιστικά δίκτυα) αποτελεί το «εργαλείο» μεταφοράς των ποικίλλων ρυπαντικών φορτίων της παραγωγικής διαδικασίας (φάρμακα, λιπάσματα κλπ) σε υπόγεια οικοσυστήματα, με ανυπολόγιστες οικολογικές επιπτώσεις.  Φυσικά η Θεσσαλία αποτελεί τυπική περίπτωση για όλα τα παραπάνω.

Παρότι όμως η άρδευση στηρίζεται στο μεγαλύτερο  μέρος της στα υπόγεια νερά (γεωτρήσεις που τις λειτουργούν οι ιδιοκτήτες τους αγρότες), εντούτοις ένα σημαντικό μέρος του αρδευτικού νερού (που προέρχεται τόσο από επιφανειακά όσο και από υπόγεια) σε πολλές περιοχές της Θεσσαλίας το διαχειρίζονται οι οργανισμοί που προαναφέραμε.

Είναι προφανές ότι η υστέρηση σε πρωτοβουλίες και ενεργοποίηση της Πολιτείας για την επίλυση των προβλημάτων της λειτουργίας των οργανισμών αυτών, έχει συσσωρεύσει πολλές παθογένειες στον πρωτογενή και όχι μόνο τομέα της οικονομίας και στα επιβαρυμένα οικοσυστήματα, δημιουργώντας μεγάλα «βάρη» και υποχρεώσεις στις επόμενες γενιές. Συνεπώς οφείλουμε άμεσα να αρχίσουμε μια συστηματική προσπάθεια και να μην περιορι-ζόμαστε σε «μπαλώματα» και μικροκινήσεις εντυπωσιασμού.

Για τον λόγο αυτό ο ιστότοπός μας απευθύνθηκε σε ειδικούς και πολύ καλούς γνώστες του θέματος, όπως σε διοικητικά στελέχη των αντίστοιχων οργανισμών, Πανεπιστημιακούς κλπ με στόχο να συγκεντρωθεί ένα υλικό που θα βοηθήσει την πολιτεία και τους τοπικούς πολιτικούς παράγοντες στην διαμόρφωση των στόχων και των σχετικών αιτημάτων. Στο παρακάτω κεφάλαιο Β μπορείτε να διαβάσετε τις απαντήσεις που δόθηκαν από αρμόδιους διοικητικούς παράγοντες στο σχετικό ερωτηματολόγιο του ypethe.gr, ενώ  στο κεφάλαιο Γ σχετικά άρθρα και δημοσιεύματα επιστημόνων για το ίδιο θέμα. Επίσης στο αφιέρωμά μας αυτό και στο κεφάλαιο Δ, ο επισκέπτης θα βρει παλαιότερο σχετικό υλικό (δημοσιεύματα, εισηγήσεις, κ.α) αποθηκευμένο στην βιβλιοθήκη του ιστοτόπου μας, που θα συνεισφέρει και αυτό στον ίδιο σκοπό.

Εδώ που φτάσαμε και μπροστά στο αδιέξοδο η Πολιτεία οφείλει να κάνει το χρέος της, να ασχοληθεί επιτέλους με τον υπερώριμο πρόβλημα αναμόρφωσης και εκσυγχρονισμού του θεσμικού πλαισίου των ΓΟΕΒ/ΤΟΕΒ, να επανεξετάσει γενικότερα τους κανόνες διαχείρισης του αρδευτικού νερού με επιστημονικά και όχι μικροπολιτικά κριτήρια, να δρομολογήσει δράσεις και έργα για τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων άρδευσης κ.ο.κ.  Κατά την άποψή μας τα χρονικά περιθώρια δράσης δεν είναι απλώς «στενά», έχουμε ήδη ξοδέψει τον χρόνο που η φύση και η επιστήμη μας είχαν «παραχωρήσει».  Ας ελπίσουμε κάτι να γίνει.

Β. Απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο του ypethe.gr  

1. Αθανάσιος Μαρκινός - Πρόεδρος ΤΟΕΒ Ταυρωπού Καρδίτσας

«....Δευτερευόντως, θα μπορούσε να αναφερθεί ότι η λειτουργία τους στηρίζεται σ’ ένα αναχρονιστικό θεσμικό και νομικό πλαίσιο που έχει πλέον ξεπεραστεί και υπάρχει ανάγκη εκσυγχρονισμού του. ………..Οι υπάλληλοι που στελεχώνουν τους οργανισμούς σήμερα χαρακτηρίζονται από χαμηλή επιστημονική εξειδίκευση ως προς το αντικείμενο για το οποίο συστάθηκε ο κάθε οργανισμός και επί της ουσίας είναι απλοί διεκπεραιωτές της καθημερινότητας. Ακόμη κι αν έχουν την προθυμία να εξελιχθούν κανείς δεν ασχολήθηκε σοβαρά μ’ αυτό……..

…..Με τον «Καλλικράτη» δεν συνέβη σίγουρα αυτό, δημιουργώντας μια ομιχλώδη κατάσταση στη σχέση των δήμων με τους ΤΟΕΒ, αλλά και σήμερα με την μεταφορά της εποπτείας στην αιρετή περιφέρεια ζούμε μια από τα ίδια και μπορώ να πω και χειρότερα. Αναφέρω χαρακτηριστικά ότι ένα χρόνο μετά και δεν έχει ακόμη και σήμερα συσταθεί η αρμόδια υπηρεσία…».

Περισσότερα στον σύνδεσμο :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_03_08_apanti...

2. Ξενοφών Τσικαρδώνης - Οικονομολόγος, Πρώην Οικονομικός Επιθεωρητής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων

«……Ο κορμός του νομοθετικού πλαισίου  περί Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων είναι το Ν.Δ. 3881/1958. Μετά από αυτό ακολούθησαν διάφορες τροποποιήσεις του μέχρι σήμερα χωρίς επί της ουσίας να αλλάξει η φιλοσοφία του. Ως νομοθετικό πλαίσιο, κατά την άποψή μου, στη βασική ιδέα του αντιμετώπιζε καταστάσεις της εποχής εκείνης. Με τις τροποποιήσεις του παρουσιάστηκαν αντιφατικά στοιχεία που δημιουργούσαν προβλήματα. Αυτά τα προβλήματα αντιμετωπίζονταν από την  αποφασιστικότητα και αποτελεσματικότητα των κεντρικών υπηρεσιών του Υπουργείου Γεωργίας μέχρι ας πούμε το 2000.»

Περισσότερα στον σύνδεσμο :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_03_08_apanti...

Γ. Εισηγήσεις – Άρθρα

1. Δρ. Ν. Δέρκας, Αναπληρωτής καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών - Εισήγηση με τίτλο "Σχεδιασμός και Διαχείριση αρδευτικού νερού στη Θεσσαλία"  :

«…… Πέραν όμως των έργων και των μελετών, το σημαντικότερο είναι οι παραγωγοί να αντιληφθούν το πρόβλημα και να πάψουν να χρησιμοποιούν το αρδευτικό νερό με εμπειρικό τρόπο αλλά μέσα στο πλαίσιο μιας ορθρολογικής άρδευσης κάτω από την καθοδήγηση εξειδικευμένων επιστημόνων. Αυτό είναι ένα ευρύτερο πρόβλημα όχι μόνο του θεσσαλικού κάμπου δεδομένου ότι οι υποδομές των εγγειοβελτιωτικών έργων έχουν αφεθεί στην τύχη τους (αρκεί να δούμε την έντονη υπο-στελέχωση που έχουν οι ΤΟΕΒ/ΓΟΕΒ της χώρας και τα σημαντικά οικονομικά προβλήματα συντήρησης που αντιμετωπίζουν). »  Περισσότερα στον σύνδεσμο :

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2018_03_02_shedia...

2. Δημ. Παπαμιχαήλ, καθηγητής του τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ - Δημοσίευμα : Αναγκαία η ορθολογική διαχείριση του νερού άρδευσης :

«…Μεταξύ των άλλων μέτρων που πρέπει να ληφθούν για την αποτελεσματική χρήση του νερού είναι η αποκατάσταση των φθορών των αρδευτικών δικτύων, η σωστή συντήρησή τους, ο εκσυγχρονισμός τους με συσκευές ρύθμισης και μέτρησης της ροής, η μελέτη της μετατροπής των ανοικτών αρδευτικών δικτύων σε κλειστά υπό πίεση, ο προγραμματισμός των αρδεύσεων με βάση τις συνθήκες κάθε περιοχής και τις ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών, η ενημέρωση των αγροτών για τις ανάγκες σε νερό, η καθοδήγησή τους στην πράξη με πιλοτικές εφαρμογές, η ενίσχυσή τους για εγκατάσταση σύγχρονων συστημάτων, η τιμολόγηση του αρδευτικού νερού και η επιβολή οικονομικών κυρώσεων σε περιπτώσεις υπέρβασης του ανώτατου ορίου κατανάλωσης νερού ανά καλλιέργεια στην περιοχή………..  Είναι αυτονόητο ότι τα παραπάνω δεν μπορούν να επιτευχθούν σε επίπεδο παραγωγού αλλά με την εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων από Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ινστιτούτα, τα αποτελέσματα των οποίων θα δώσουν πολύτιμες γνώσεις στους φορείς διαχείρισης του αρδευτικού νερού για την καθοδήγηση των παραγωγών τόσο με τη λειτουργία γραφείων αρδεύσεων, όσο και με την τηλεενημέρωσή τους»

Περισσότερα στον σύνδεσμο :

http://greenagenda.gr/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%...

3. Κ. Γκούμας – Φ. Γραβάνης - Άρθρο : Οι ΤΟΕΒ, η διαχείριση υδάτων και το περιβάλλον :

«….Όμως παρά το ότι η σημασία των ΤΟΕΒ είναι τόσο μεγάλη, η θεσμική, διοικητική και διαχειριστική τους λειτουργία είναι, το λιγότερο, ατελής και αναποτελεσματική, βασισμένη σε ένα πλαίσιο το οποίο εδώ και πολύ καιρό θεωρείται ξεπερασμένο. Τα παλιότερα χρόνια υπήρχε τουλάχιστον η σταθερή και επαρκής στήριξη των ΤΟΕΒ σε τεχνικό (και όχι μόνο) επίπεδο από το υπουργείο Γεωργίας μέσω των κατά τόπους Διευθύνσεων Εγγείων Βελτιώσεων…………….. Όμως επί πολλά χρόνια όλες οι κυβερνήσεις δεν ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό όσο θα έπρεπε και οι παρεμβάσεις τους περιορίστηκαν σε επιμέρους ζητήματα. Ομοίως, αυτοί που σήμερα ασκούν την κυβερνητική εξουσία (ΣΥΡΙΖΑ, Οικολόγοι), παρά τις εκσυγχρονιστικές και περιβαλλοντικές διακηρύξεις τους που δημιούργησαν προσδοκίες, απεδείχθησαν τελείως ανέτοιμοι να ανταποκριθούν στις ευθύνες που ανέλαβαν. Κατ’ αρχήν δεν επέδειξαν το παραμικρό ενδιαφέρον για την εξασφάλιση των αναγκαίων ποσοτήτων νερού στη λεκάνη Πηνειού, ούτε καν σε επίπεδο προγραμματισμού….»

Περισσότερα στον σύνδεσμο :

http://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82/it...

Δ. Σχετικό υλικό στο ypethe.gr 

- Ανάλυση της Alpha Bank : ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΑΓΑΘΟ ΣΕ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/basicpagefiles/2008_07_to_nero...

- Δημοσιεύματα - επικαιρότητα Τοπικών Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων :

https://www.ypethe.gr/archive/dimosieymata-epikairotita-topikon-organism...

- Η ομαλή λειτουργία των αρδευτικών έργων και ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου των ΤΟΕΒ

https://www.ypethe.gr/news/i-omali-leitoyrgia-ton-ardeytikon-ergon-kai-o...

- Ημερίδες ΤΕΕ/ : Φορέας Διαχείρισης Υδάτων

https://www.ypethe.gr/archive/imerides-tee-foreas-diaheirisis-ydaton

- Εισήγηση Τσιτσιφλή - Γκούμα - Ημερίδα ΤΕΕ 25 02 2014

https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/eisigisi_tsitsifl...

Ε. Επίλογος : Θεωρούμε πολύ σημαντικές τις απόψεις και τις επισημάνσεις που κατατέθηκαν με την ευκαιρία του παρόντος αφιερώματος. Ελπίζουμε το υλικό που συγκεντρώθηκε να φανεί χρήσιμο αφενός στους ίδιους τους οργανισμούς (ΓΟΕΒ, ΤΟΕΒ), τα διοικητικά τους στελέχη και τους εργαζόμενους, αφετέρου στους πολιτικούς προϊσταμένους και την Κυβέρνηση.

Από την πλευρά μας στον επίλογο επιθυμούμε να σχολιάσουμε ορισμένα βασικά θέματα που προέκυψαν από τον προβληματισμό όπως κατέθεσαν τις θέσεις τους.

Το θέμα της «αυτονομίας» (αυτοδιοίκητου) των ΤΟΕΒ θεωρείται πολύ σημαντικό για τους διαχειριστές των οργανισμών αυτών. Προφανώς καθόλου δεν διαφωνούμε σε αυτό, δεδομένου ότι θα υπήρχε τρομακτική δυσκαμψία και αναποτελεσματικότητα εάν π.χ. οι ΤΟΕΒ μετατρέπονταν σε υπηρεσίες ενός Υπουργείου ή μιας περιφέρειας.  Γι αυτό άλλωστε και η πολιτεία, ορθώς κατά τη άποψή μας, την δεκαετία του 1950 επέλεξε το αυτοδιοίκητο, προσφέροντας όμως τον «τεχνικό βραχίονα» που υποβοηθούσε την δράση τους με τις Διευθύνσεις Εγγείων Βελτιώσεων του Υπουργείου Γεωργίας, επιβάλλοντας ταυτόχρονα άμεσο έλεγχο από γεωπόνους και οικονομικούς επιθεωρητές.

Όμως σήμερα, στις παρούσες συνθήκες και χωρίς πλέον την ύπαρξη των Διευθύνσεων Εγγείων Βελτιώσεων, μας προβληματίζει εάν πρέπει να υπάρξουν όρια στην αυτόνομη δράση των ΤΟΕΒ.  Με δεδομένο μάλιστα ότι η δράση των ΤΟΕΒ και των αρδευτών αντικειμενικά επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον που προφανώς επηρεάζει το σύνολο του πληθυσμού, και οι ενεργειακές απαιτήσεις μεγαλώνουν  ενώ οι όποιες αστοχίες (πχ υποκοστολόγηση νερού, οφειλές σε τράπεζες, ΔΕΗ) επιβαρύνουν το κοινωνικό σύνολο, γίνεται πλέον φανερό ότι η αναμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας των ΤΟΕΒ θα πρέπει να συνυπολογίσει και τις νέες διαστάσεις. 

Συμπερασματικά, όλες οι εμπειρίες και τα προβλήματα που διατυπώθηκαν στο αφιέρωμά μας, σε συνδυασμό με τα νέα θεσμικά εργαλεία της Ε.Ε. και της χώρας μας (π.χ. οδηγία 60/2000 κ.α.) θα πρέπει να οδηγήσουν άμεσα στην εκπόνηση ενός νέου θεσμικού πλαισίου που θα αναβαθμίσει την λειτουργία των ΤΟΕΒ, θα τους προσφέρει εργαλεία βελτίωσης της λειτουργίας, εκσυγχρονισμού και αποτελεσματικότητάς, ενώ παράλληλα θα διασφαλίσει την δίκαιη και αρμονική αξιοποίηση των υδατικών πόρων σε σχέση με τους υπόλοιπους χρήστες νερού και γενικότερα με το κοινωνικό σύνολο.